Een kijk op erfgoed door de bril van Jan Boots, zaakvoerder van CityD-WES.

Het was de discussie van vorige week: de herbestemming van het karakteristieke Vleeshuis tot een ‘godbetert’ fietsenstalling. Na de Schaapstal/Stadshal (gelukkig al een eeuwigheid geleden), een Delhaize in de Sint-Annakerk en de facelift van het Gravensteen in dezelfde stad, zijn er ook nog de plannen van Fernand Huts met de Boerentoren in Antwerpen. Iedereen had weeral een mening klaar. Hoe komt het toch dat erfgoeddossiers zo gevoelig liggen in Vlaanderen? Iedereen heeft het over transitie, over veranderende tijden en noden, maar als het gaat over een bekend gebouw of een gedurfd initiatief lijken we o zo conservatief. Is het een oprechte bekommernis om ons cultuurhistorisch erfgoed of is het wederom een uiting van het gepolariseerd debat dat vandaag meer regel dan uitzondering is?

Ik kijk hier met enig amusement naar, maar ook wel met verbazing, nog net geen verbijstering. Hoe kunnen we voluntaristisch, vol branie en vol vertrouwen de toekomst instappen als we zo krampachtig vasthouden aan iedere morzel steen? Ik pleit voor alle duidelijkheid niet voor het negeren van erfgoed. Integendeel. Als Limburger en Genkenaar word ook ik dagelijks gecharmeerd door de skyline van C-Mine in Genk en is de herbestemming van de site met een topschouwburg, een bioscoop en een creatieve incubator a match made in heaven. Maar het is toch net leuk dat er ook een hyper modern gebouw van de Mad Faculty is naast gebouwd, dat het openbaar domein slim en modern is aangelegd en dat een modern cortenstaal labyrint zorgt voor het nodige vertier.

Erfgoed moet dus passen in een visie, maar kan volgens mij net als de samenleving evolueren naar iets nieuws. Een al dan niet subtiele verwijzing naar het verleden is even waardevol dan koste wat kost vasthouden aan iets wat er niet meer is. Of daarom iedere schachtbok in Limburg en ieder gebouw moet bewaard worden, is een discussie die je kan voeren. Een stevige verwijzing naar het mijnverleden in Limburg is noodzakelijk voor het collectief bewustzijn, maar evenzeer om de kanteling naar een nieuwe toekomst op een slimme manier te bewerkstelligen. Geen groen zonder zwart bijvoorbeeld in Limburg. Je kan dat besef ook concentreren op een beperkt aantal locaties, zoals Blegny nabij Luik bijvoorbeeld of de hoogovens van Belval in Esch-sur-Alzette. Wellicht hebben we in Limburg wel erg hard gezocht naar een nabestemming voor ieder mijngebouw en is er dus heel veel energie en geld naartoe gevloeid. Een gevoelige discussie zonder meer, maar ook eentje met meerdere legitieme antwoorden.

CityD draagt erfgoed hoog in het vaandel en doet er veel onderzoek naar. Voor overheden werken we haalbare strategieën uit om dit erfgoed een tweede of derde leven te schenken. De nieuwe functie moet niet alleen haalbaar en/of betaalbaar zijn, het moet beantwoorden aan een reële nood of het moet nieuwe opportuniteiten opleveren voor stad of samenleving. Erfgoed als hefboom dus en niet enkel als doel. Erfgoedbestemmingen herkneden tot een state-of-the-art congrescentrum dat de volgende tand des tijds vlotjes kan doorstaan, geweldig toch?

Uiteraard draagt erfgoed in gebouw of landschap bij tot het DNA van een stad of regio en heeft het vaak veel meer dan enkel een relikwie-waarde. Het is niet zelden het bestaansrecht geweest van diezelfde stad of regio of heeft alleszins bijgedragen tot de ontwikkeling ervan. Dus omzichtigheid is zeker geboden, maar hoe voorkomen we dat de slinger doorslaat?

In dit geval is een fietsenstalling misschien niet de meest sexy invulling, maar in een stad die het meer voor fietsers heeft dan voor auto’s, kan het een prikkelend idee zijn. Het gebouw blijft even mooi en het kan een nieuw publiek bereiken. Een eerdere invulling met streekproducten en toeristische initiatieven lijkt misschien meer aan te sluiten op het karakter van het gebouw, maar als het niet werkt, dan zoek je toch een duurzame oplossing? En de hammen mogen blijven hangen zolang er geen fietsen in de plaats komen.

Ook kerken passen binnen de herbestemmingsdiscussie. Niet elke kerk is toch erfgoed? Moeten er in Vlaanderen tientallen kerken uit een zelfde stijl of periode bewaard worden? Moeten we hier niet een overkoepelend beleid rond uitwerken waarbij er een subtiel evenwicht kan ontstaan tussen verleden en toekomst? Indien elke gemeente of provincie lobbyt voor enige bescherming, dan wordt het een moeilijke oefening. In Pamel/Roosdaal staat een zeer grote, ontwijde en voorval afbrokkelende kerk en ja, het gebouw domineert de kern. Maar erfgoed? De meningen zijn hierover verdeeld.

En dan hebben we nog niet ‘gehusseld’ over Huts. De Boerentoren is een markant gebouw en siert de Antwerpse skyline. Wordt het belang van dit gebouw zo sterk genegeerd als je hier een aangepaste, nieuwe en voor mijn part moderne touch aan geeft? Waar staat geschreven dat geen enkel gebouw – en al zeker niet één waar private investeringen mee gepaard gaan – enige verandering of ‘transitie’ mag ondergaan?

Wordt Antwerpen of de Antwerpenaar daar beter van? Kunnen aanvullende functies en nieuwe accenten niet zorgen voor een nieuwe dynamiek?

Dus graag ieder project met de nodige grinta en pragmatiek benaderen, lijkt me de boodschap.

Ook geïnteresseerd in erfgoed en de herbestemming ervan? Wens je meer te weten over onze pijler vastgoed & gebiedsontwikkeling? Contacteer ons!